Đèo Tam Điệp Thanh Hóa: điểm đến lý tưởng cho tín đồ mê xê dịch

1. Đôi nét về đèo Tam Điệp Thanh Hóa

1.1. Đèo Tam Điệp ở đâu?

Đèo Tam Điệp Thanh Hóa nằm trên ranh giới tự nhiên giữa hai vùng đất Thanh Hóa và Ninh Bình, là một trong những tuyến đèo quan trọng nối liền miền Bắc với miền Trung. Khu vực này có ba dãy núi kéo dài từ Hòa Bình cũ (nay là Phú Thọ) đổ về, tạo nên địa thế vừa hiểm trở vừa hùng vĩ. Ở những đoạn núi đá hạ thấp xuống hình thành các đèo và vì có ba đèo liền nhau nên người xưa gọi là “Tam Điệp”.

Đèo Tam Điệp Thanh Hóa nằm trên ranh giới tự nhiên giữa hai vùng đất Thanh Hóa và Ninh Bình. (Nguồn: Sưu tầm)

1.2. Đèo Tam Điệp Thanh Hóa trong dòng chảy lịch sử

Trên con đường Thiên Lý xưa nối Thăng Long với vùng đất phương Nam, đèo Tam Điệp Thanh Hóa từng là một cửa ải trọng yếu mang ý nghĩa chiến lược trong cả giao thương lẫn quân sự. Với vị trí nằm giữa hai miền Bắc và Trung, nơi đây trở thành điểm nối quan trọng mà hầu hết các tuyến đường bộ thời xưa đều phải đi qua, biến đèo Tam Điệp trở thành cửa ngõ chiến lược giữ vai trò đặc biệt trong lịch sử giao thương và phòng thủ đất nước. Từ những đoàn sứ thần, thương nhân đến các đạo quân hành tiến, ai đi qua cũng phải dừng chân nghỉ ngơi trước khi tiếp tục hành trình. Cho đến nay, những con đường mòn in dấu vó ngựa năm xưa vẫn còn hiện rõ trên sườn núi, gợi nhớ tiếng chuông, tiếng hò gánh hàng vang vọng giữa rừng núi bao la.

Không chỉ là cửa ải giao thương, đèo Tam Điệp Thanh Hóa còn được xem là phòng tuyến quân sự kiên cố qua nhiều thời kỳ. Năm 1788, nơi đây từng được quân Tây Sơn chọn làm điểm tập kết trước khi tiến ra Thăng Long đánh đuổi quân xâm lược, mở ra chiến thắng vang dội trong lịch sử dân tộc. Trên đỉnh đèo hiện vẫn còn tấm bia đá khắc thơ vua Thiệu Trị năm 1842 với dòng chữ “Quá Tam Điệp sơn”, như minh chứng cho tầm quan trọng của vùng đất này trong con mắt triều đình xưa. Bên cạnh đó, những dấu tích như lũy Đồn Dâu hay thành cổ Tam Điệp vẫn lặng lẽ tồn tại qua thời gian, kể lại câu chuyện về một vùng đất từng chứng kiến bao biến động thăng trầm của lịch sử nước nhà.

1.3. Giá trị chiến lược và tiềm năng phát triển du lịch

Nhờ vị trí nằm giữa hai miền Bắc và Trung, đèo Tam Điệp Thanh Hóa từ lâu đã được xem là cửa ngõ giao thông quan trọng, nối liền các tỉnh đồng bằng với khu vực Bắc Trung Bộ. Địa thế núi đá vôi xen kẽ rừng cây tạo nên tuyến đường vừa hiểm trở vừa hùng vĩ, đóng vai trò trọng yếu trong vận chuyển, giao thương và phòng thủ qua nhiều giai đoạn lịch sử. Ngày nay, đèo vẫn giữ vai trò kết nối quan trọng giữa Ninh Bình và Thanh Hóa, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế, du lịch và giao lưu vùng miền.

Không chỉ mang giá trị địa lý và lịch sử, đèo Tam Điệp Thanh Hóa còn sở hữu tiềm năng lớn về du lịch sinh thái và trải nghiệm. Cảnh sắc núi non trùng điệp, khí hậu trong lành cùng những di tích cổ kính nơi đây tạo nên sức hút đặc biệt với những ai yêu thích khám phá và tìm hiểu dấu ấn quá khứ. Trong tương lai, với sự đầu tư đồng bộ về hạ tầng và dịch vụ, đèo Tam Điệp hứa hẹn trở thành điểm đến hấp dẫn của xứ Thanh, nơi du khách vừa được chiêm ngưỡng vẻ đẹp thiên nhiên vừa lắng nghe hơi thở lịch sử của vùng đất anh hùng.

2. Khám phá địa hình và cảnh quan tại đèo Tam Điệp Thanh Hóa

2.1. Hệ thống ba đèo nổi tiếng: Đèo giữa – Đèo Bắc – Đèo Nam

Nhắc đến đèo Tam Điệp Thanh Hóa là nhớ đến ba con đèo liền kề nhau, uốn lượn quanh triền núi như ba dải lụa xanh nối liền đất Thanh Hóa với Ninh Bình. Từ Bắc vào Nam, lần lượt là Đèo Bắc, Đèo Giữa và Đèo Nam. Đây là ba “cửa ngõ” tự nhiên vừa mang giá trị địa lý, vừa tạo nên thế phòng thủ vững chắc cùng cảnh quan đặc sắc bậc nhất vùng Bắc Trung Bộ.

Đèo Bắc là điểm khởi đầu của dãy núi Tam Điệp, cao khoảng 75 - 80 m, nơi mở ra tầm nhìn thoáng đãng hướng về vùng đất Ninh Bình. Tiếp đến là Đèo Giữa, cao khoảng 110 m so với mực nước biển, được xem là đỉnh cao nhất, nơi mây trắng vờn quanh sườn núi và thung lũng hiện ra mờ ảo trong sương sớm. Cuối cùng là Đèo Nam, cao khoảng 80 - 90 m, nằm gần trung tâm Tam Điệp, được ví như cánh cửa dẫn vào miền đất Thanh Hóa trù phú, mang đậm dấu ấn lịch sử.

2.2. Cảnh quan thiên nhiên ấn tượng qua 4 mùa

Mỗi mùa trong năm, đèo Tam Điệp Thanh Hóa lại khoác lên mình một vẻ đẹp riêng, khiến bất cứ ai đi qua cũng phải dừng chân ngắm nhìn. Cung đường uốn lượn quanh những dãy núi đá vôi sừng sững, hai bên là bãi lau trắng đung đưa trong gió, tạo nên khung cảnh vừa hoang sơ vừa thơ mộng. Khi xuân đến, sắc xanh non của rừng cây hòa cùng những đồi dứa trải dài tít tắp, điểm xuyết bởi những vườn cây ăn trái trĩu quả, mang lại cảm giác yên bình và trù phú.

Vào mùa hè, ánh nắng vàng phủ lên triền núi, phản chiếu trên những tán lá rừng lấp lánh như dát bạc. Thu về, sương sớm bảng lảng giăng mờ, từng đám mây lững lờ bay qua các triền đèo, tạo nên khung cảnh huyền ảo rất thích hợp cho những ai yêu thích săn mây, chụp ảnh và ngắm hoàng hôn. Đến mùa đông, đèo Tam Điệp Thanh Hóa trở nên tĩnh lặng hơn, bầu không khí se lạnh khiến cảnh vật thêm phần sâu lắng, như một bức tranh thiên nhiên chậm rãi đổi màu theo thời gian.

Cảnh sắc thiên nhiên hùng vĩ, nên thơ tại đèo Tam Điệp. (Nguồn: Sưu tầm)

Dù vào thời điểm nào trong năm, hành trình qua đèo vẫn mang lại cho du khách cảm giác thư thái và say mê. Giữa tiếng gió vi vu và hương núi rừng thoảng nhẹ, du khách sẽ thấy mình như hòa vào nhịp thở của đất trời, để rồi khi rời đi, trong lòng vẫn còn vương vấn vẻ đẹp bình yên của vùng đất nơi cửa ngõ xứ Thanh.

3. Các giá trị văn hóa và lịch sử tiêu biểu tại khu vực đèo Tam Điệp Thanh Hóa

3.1. Nhà bia Ba Dội

Nằm trên sườn núi phía nam đèo Tam Điệp Thanh Hóa, nhà bia Ba Dội là một trong những dấu tích lịch sử tiêu biểu của vùng đất này. Công trình được dựng vào năm 1842 khi vua Thiệu Trị ghé qua Tam Điệp trong chuyến tuần du và đề bài thơ “Quá Tam Điệp sơn” khắc trên bia đá. Bài thơ thể hiện niềm tự hào về non sông gấm vóc cùng tầm nhìn chiến lược của triều Nguyễn trong việc bảo vệ ranh giới đất nước.

Trải qua gần hai thế kỷ, tấm bia vẫn sừng sững giữa núi rừng, như một chứng nhân lặng lẽ của lịch sử. Năm 1984, khi dấu vết nền nhà bia cũ được phát hiện, người ta đã phục dựng lại công trình đúng vị trí xưa, để hôm nay du khách có thể tận mắt chiêm ngưỡng tấm bia cổ, đọc lại bài thơ vua Thiệu Trị và cảm nhận rõ hơi thở thời gian lan tỏa trong từng đường khắc, từng vệt rêu phong. Giữa không gian tĩnh mịch của núi Tam Điệp, nhà bia Ba Dội hiện lên trang nghiêm như một lời nhắc về quá khứ vàng son của mảnh đất anh hùng xứ Thanh.

Nhà bia Ba Đội được nhà nước phục dựng đúng tại vị trí năm xưa. (Nguồn: Sưu tầm)

3.2. Đèo Tam Điệp trong dấu tích các triều đại và văn học Việt Nam

Không chỉ là địa danh gắn liền với lịch sử, đèo Tam Điệp Thanh Hóa còn đi vào thơ ca và văn học dân tộc như một biểu tượng của vẻ đẹp thiên nhiên và ý chí kiên cường. Trong thơ vua Thiệu Trị, Tam Điệp hiện lên với hình ảnh núi cao, mây phủ, thể hiện niềm tự hào về sơn hà gấm vóc. Nữ sĩ Hồ Xuân Hương từng viết về những dốc đèo nơi đây bằng ngôn từ phóng khoáng, vừa mềm mại vừa mạnh mẽ, như chính tinh thần con người vùng đất này. Đến thời Phan Huy Chú, địa danh Tam Điệp tiếp tục được ghi lại trong Lịch triều hiến chương loại chí như một minh chứng cho địa thế hiểm yếu và cảnh quan hùng vĩ của xứ Thanh.

Ngày nay, giữa nhịp sống hiện đại, đèo Tam Điệp Thanh Hóa vẫn giữ nguyên sức hút của một địa danh mang dấu ấn lịch sử và thi ca. Mỗi tảng đá, mỗi khúc quanh đều như gợi lại tiếng vọng của quá khứ, nơi thiên nhiên và con người cùng góp phần viết nên bản trường ca bất tận của đất nước.

4. Kinh nghiệm và lưu ý khi chinh phục đèo Tam Điệp Thanh Hóa

Với địa hình đặc trưng cùng cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, đèo Tam Điệp Thanh Hóa là điểm đến lý tưởng cho những ai yêu thích trải nghiệm và chụp ảnh. Tuy nhiên, để hành trình được an toàn và trọn vẹn, du khách đừng quên chuẩn bị kỹ lưỡng cả về trang phục, sức khỏe lẫn kế hoạch di chuyển theo những gợi ý dưới đây.

4.1. Chuẩn bị trang phục và vật dụng cần thiết

Du khách nên lựa chọn quần áo thoải mái, thấm hút mồ hôi, kết hợp với giày thể thao hoặc giày leo núi để dễ di chuyển trên những đoạn dốc quanh co. Nếu yêu thích chụp ảnh, đừng quên mang theo máy ảnh hoặc điện thoại có ống kính góc rộng để bắt trọn khung cảnh núi rừng trùng điệp. Những thời khắc đẹp nhất để lên ảnh là vào sáng sớm khi sương còn bảng lảng hoặc chiều muộn khi ánh nắng phủ vàng triền núi.

4.2. Chú ý an toàn giao thông

Đèo Tam Điệp là khu vực có nhiều khúc cua gấp và độ dốc cao, vì vậy du khách nên đi chậm, quan sát kỹ khi vào cua và giữ khoảng cách an toàn. Nếu đi theo nhóm đông, cần thống nhất tín hiệu di chuyển để tránh lạc nhau.

4.3. Thời điểm lý tưởng để chinh phục đèo

Khoảng thời gian từ tháng ba đến tháng năm hoặc từ tháng chín đến tháng mười là lúc thời tiết mát mẻ, ít sương mù và tầm nhìn đẹp nhất. Nếu đi cùng trẻ nhỏ hoặc người lớn tuổi, du khách nên chọn những ngày nắng nhẹ, mang theo nước uống, áo khoác và thuốc chống côn trùng để bảo đảm sức khỏe trong suốt hành trình.

4.4. Kết hợp tham quan các địa điểm du lịch nổi tiếng tại Thanh Hóa

Sau hành trình chinh phục đèo Tam Điệp Thanh Hóa, du khách có thể tiếp tục chuyến đi để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp của xứ Thanh. Hãy ghé thăm thành nhà Hồ uy nghi giữa non xanh, tham quan suối cá Cẩm Lương kỳ thú, khám phá vườn quốc gia Bến En xanh ngát hay hòa mình vào không khí sôi động tại quảng trường biển Sầm Sơn. Mỗi điểm dừng đều mở ra một sắc thái riêng, giúp chuyến đi trở thành hành trình kết nối giữa thiên nhiên, văn hóa và con người.

Kết hợp tham quan suối cá thần Cẩm Lương. (Nguồn: Sưu tầm)

Hành trình qua đèo Tam Điệp Thanh Hóa không chỉ là chuyến đi ngắm cảnh mà còn là dịp để du khách cảm nhận rõ hơi thở của lịch sử và vẻ đẹp nên thơ của thiên nhiên xứ Thanh. Giữa những cung đường quanh co, mây trắng lững lờ trôi trên đỉnh núi, từng cơn gió mang theo hương rừng và âm vang của quá khứ vọng về, tất cả tạo nên một trải nghiệm khó quên. Nếu bạn yêu thích khám phá, đam mê những hành trình mang dấu ấn văn hóa và thiên nhiên, hãy một lần đặt chân đến đèo Tam Điệp Thanh Hóa – nơi mỗi bước đi đều là một trang ký ức sống động của đất và người Việt.