Tìm hiểu nguồn gốc, hương vị nước mắm Do Xuyên 2025

 

1. Giới thiệu chung về nước mắm Do Xuyên

1.1 Nguồn gốc nước mắm Do Xuyên

Trên bản đồ ẩm thực Việt Nam, nước mắm Do Xuyên là niềm tự hào của vùng biển Thanh Hóa. Không chỉ hấp dẫn thực khách nhờ hương vị đậm đà, khác biệt, sản phẩm còn gắn liền với câu chuyện truyền thống và chiều sâu văn hóa của người dân miền biển nơi đây. Nước mắm Do Xuyên được sản xuất tại làng nghề Do Xuyên, nay thuộc phường Tĩnh Hải, tỉnh Thanh Hóa. Nghề làm nước mắm ở đây hình thành từ đầu thế kỷ XX, trải qua hơn 100 năm phát triển cùng đời sống ngư dân.

 

Nước mắm nguyên chất được nhiều thực khách ưa chuộng. (Nguồn: Sưu tầm)

Với bí quyết gia truyền được gìn giữ qua nhiều thế hệ, sản phẩm nước mắm Do Xuyên vẫn khẳng định được vị thế và niềm tin với người tiêu dùng. Các cơ sở sản xuất trong làng nghề hiện vẫn tuân thủ phương pháp ủ chượp truyền thống, đảm bảo hương vị thơm ngon, đậm đà và chất lượng cao. Đặc biệt, năm 2014, sản phẩm nước mắm Do Xuyên đã được Cục Sở hữu trí tuệ cấp Giấy chứng nhận nhãn hiệu tập thể, tạo nền tảng vững chắc cho sự phục hồi và phát triển thương hiệu truyền thống của vùng biển Thanh Hóa.

1.2 Đặc điểm và ý nghĩa văn hóa của nước mắm Do Xuyên

Nước mắm Do Xuyên là một trong những đặc sản nổi tiếng của vùng biển Thanh Hóa, được lưu truyền qua nhiều thế hệ với công thức chế biến riêng biệt. Điều đặc biệt tạo nên thương hiệu mắm Do Xuyên nằm ở bí quyết ủ chượp truyền thống. Trong đó, nguyên liệu chính là cá cơm tươi được đánh bắt vào tháng ba âm lịch, thời điểm cá đạt độ béo và ngon nhất trong năm.

Sau khi đánh bắt, cá được trộn đều với muối biển sạch ngay trên bờ và không rửa bằng nước ngọt, nhằm giữ trọn vị tươi đậm đà tự nhiên. Hỗn hợp này được ủ trong thùng, chum, vại làm từ gỗ bằng lăng hoặc gỗ mít. Đây là những loại gỗ giúp ổn định nhiệt độ, giữ hương vị và màu sắc đặc trưng trong suốt quá trình lên men kéo dài nhiều tháng.

Thành phẩm nước mắm Do Xuyên có màu cánh gián óng tự nhiên, trong rõ, không đục; độ sánh cao và mùi thơm dịu nhẹ đặc trưng của cá lên men. Vị mắm mặn vừa phải, hậu ngọt thanh, tạo cảm giác tròn vị, đậm đà mà không gắt. Khi lắc nhẹ, nước mắm bám đều thành ly thủy tinh - dấu hiệu cho thấy hàm lượng đạm cao và chất lượng vượt trội của sản phẩm truyền thống.

Không chỉ là gia vị quen thuộc trong mỗi bữa ăn, nước mắm Do Xuyên còn mang ý nghĩa văn hóa sâu sắc đối với người dân xứ Thanh. Đây là biểu tượng của sự cần cù, sáng tạo và niềm tự hào làng nghề, phản ánh tinh thần gắn bó của ngư dân với biển cả. Sản phẩm thường xuất hiện trong các lễ hội truyền thống địa phương, trở thành món quà quê ý nghĩa, góp phần lưu giữ bản sắc văn hóa biển độc đáo và khẳng định vị thế của đặc sản Thanh Hóa trên bản đồ ẩm thực Việt Nam.

2. Quy trình làm nước mắm Do Xuyên truyền thống

Chất lượng và hương vị đặc trưng của nước mắm Do Xuyên được tạo nên từ phương pháp chế biến thủ công cổ truyền, được các hộ dân làng nghề gìn giữ và truyền lại qua nhiều thế hệ. Mỗi công đoạn đều được thực hiện tỉ mỉ, tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn truyền thống để tạo nên thứ “tinh chất của biển” đậm đà và khác biệt.

2.1 Nguyên liệu làm nước mắm

Nguyên liệu chính để làm nên nước mắm Do Xuyên là cá cơm than tươi. Đây là loại cá có thịt chắc, ít xương và hàm lượng đạm cao. Tùy mùa, người dân còn có thể kết hợp thêm cá nục hoặc cá trích đánh bắt tại vùng biển Thanh Hóa.

 

Cá cơm là nguyên liệu chính làm nên hương vị nước mắm. (Nguồn: Sưu tầm)

Điểm đặc trưng làm nên thương hiệu chính là loại muối ướp cá: muối được lấy từ vùng biển Tĩnh Gia (Thanh Hóa), có hạt trắng tinh, to, già, phơi nắng kỹ, tuyệt đối không để dính nước mưa. Sau khi thu hoạch, muối được phơi trên nền xi măng khô ráo từ 5-7 ngày để loại bỏ vị đắng, rồi ủ trong vại vài năm trước khi đem sử dụng. Nhờ vậy, muối có vị mặn dịu, tinh khiết, giúp cá lên men chậm và giữ được vị ngọt hậu đặc trưng.

2.2 Cách chế biến nước mắm Do Xuyên

Sau khi đánh bắt, cá được trộn muối ngay tại bờ biển để giữ độ tươi ngon. Trong quá trình trộn, người thợ khéo léo đảm bảo cá thấm muối thật đều, không bị nát, sau đó xếp từ từ từng lớp cá và muối xen kẽ vào chum hoặc thùng gỗ.

Phía trên cùng được đặt lớp vỉ đan bằng tre hoặc mo cau khô, chèn chặt để cố định khối cá. Thùng chượp được đậy kín nắp, đưa vào phòng tối, khô ráo, sạch sẽ và kín gió nhằm duy trì nhiệt độ ổn định. Khoảng sáu đến bảy tháng, người làm sẽ mở nắp, trộn muối lại lần đầu, rồi tiếp tục ủ.

 

Các chum lớn thường dùng trong công đoạn ủ cá. (Nguồn: Sưu tầm)

Khi xuất hiện lớp men trắng trên mặt vỉ chèn, người thợ nhẹ nhàng tháo vỉ, vớt bỏ lớp men này, đó là dấu hiệu cho thấy quá trình lên men đã đạt độ “chín”. Tới tháng ba âm lịch, gần dịp Tết, các hộ sản xuất bắt đầu lọc mắm: vỉ chèn được lấy ra, phần cá được trộn đều và lọc qua lớp vải mịn. Dòng nước mắm chảy từ từ, sánh đặc, có màu đỏ sậm như cánh gián, tỏa hương thơm đặc trưng đầy hấp dẫn.

2.3 Bí quyết giữ trọn hương vị tự nhiên, khác biệt so với nước mắm công nghiệp

Điều tạo nên bản sắc riêng của nước mắm Do Xuyên là không pha loãng, không dùng chất phụ gia hay chất bảo quản. Mọi công đoạn đều dựa trên sự lên men tự nhiên và kinh nghiệm của nghệ nhân làng nghề. Nhờ vậy, thành phẩm có độ sánh như mật ong, trong như hổ phách, vị mặn dịu, hậu ngọt sâu. Chỉ một giọt nhỏ cũng đủ để cảm nhận hương vị biển cả tinh túy của xứ Thanh.

Các làng nghề nước mắm Thanh Hóa vẫn giữ nguyên các công đoạn làm nước mắm thủ công. (Nguồn: Sưu tầm)

Chính bàn tay khéo léo, sự tần tảo và tấm lòng của người thợ đã giúp nước mắm Do Xuyên chiếm trọn tình cảm của thực khách gần xa, trở thành niềm tự hào của người dân vùng biển xứ Thanh và là biểu tượng cho tinh hoa ẩm thực truyền thống Việt Nam.

3. Giá nước mắm Do Xuyên và cách bảo quản

3.1 Giá tham khảo

Giá thành của nước mắm Do Xuyên sẽ thay đổi tùy theo độ đạm, thông thường từ 25°N đến 40°N. Năm 2024-2025, theo các sản phẩm OCOP tại Thanh Hóa, giá một chai 500 ml dao động khoảng 70.000-120.000 đ tùy loại, các dòng cao cấp còn có giá cao hơn. Đối với chai 1 lít, mức giá vào khoảng 120.000-250.000 đ. 

Với sản phẩm nước mắm Do Xuyên cao cấp sản xuất truyền thống, mức giá này có phần nhỉnh hơn nước mắm công nghiệp, tuy nhiên hoàn toàn phù hợp với chất lượng tự nhiên, an toàn thực phẩm và hương vị đặc trưng khó tìm ở các sản phẩm khác.

3.2 Cách bảo quản

Nước mắm Do Xuyên nên để ở nơi khô ráo, thoáng mát, hạn chế tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mạnh. Khi đã mở nắp, nên đậy kín để tránh bay hơi, giảm quá trình oxy hóa. Nếu sử dụng lâu ngày, có thể bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh để giữ nguyên màu và mùi hương tự nhiên.

Cần tránh đặt nước mắm Do Xuyên tại những vị trí có môi trường ẩm ướt hoặc nhiệt độ thay đổi thất thường vì có thể ảnh hưởng đến chất lượng. Nếu được bảo quản đúng cách, sản phẩm vẫn giữ được hương vị và chất lượng trong thời gian dài.

3.3 Lưu ý nhận biết nước mắm Do Xuyên chuẩn vị

Để phân biệt nước mắm Do Xuyên thật, nên chú ý đến màu cánh gián óng ánh, trong, không lẫn tạp. Hương thơm dịu nhẹ, gần giống mùi cá lên men tự nhiên, không lẫn mùi lạ do hóa chất. Độ sánh cao, khi lắc nhẹ sẽ nhìn thấy lớp mỏng bám đều thành ly thủy tinh, không chảy thành dòng nhanh chóng.

Nếm thử, nước mắm Do Xuyên thể hiện vị đậm đà ở đầu lưỡi, hậu ngọt dịu, không để lại cảm giác chát, không gây khó chịu sau khi uống, đồng thời không có cặn lạ. Đây là những điểm giúp nhận biết sản phẩm truyền thống chất lượng trên thị trường.

4. Gợi ý thưởng thức nước mắm Do Xuyên

Nước mắm Do Xuyên là gia vị không thể thiếu trong bữa cơm Việt, mang đến hương vị truyền thống khó quên. Nhờ độ đạm cao và mùi thơm dịu của cá cơm ủ muối tự nhiên, nước mắm có thể dùng trực tiếp để chấm các món luộc, hấp như: thịt ba chỉ luộc, cá hấp, tôm hấp, nem rán hay bánh cuốn nóng. Vị mắm đậm đà, ngọt hậu giúp làm nổi bật hương vị nguyên bản của món ăn mà không át mùi đặc trưng, khiến mỗi lần nếm đều lưu lại dư vị tròn đầy, tinh tế.

Ngoài ra, nhiều người yêu thích pha nước chấm từ nước mắm Do Xuyên cùng chanh, tỏi, ớt, đường để tạo thành thứ gia vị cân bằng vị chua, cay, mặn, ngọt. Món ăn rất phù hợp với bữa ăn gia đình hằng ngày. Chỉ cần vài giọt nước mắm nguyên chất cũng đủ làm dậy hương, khiến món ăn thêm phần hấp dẫn.

 

Nước mắm tỏi ớt phù hợp để chấm với mọi món ăn. (Nguồn: Sưu tầm)

Không chỉ dùng để chấm, nước mắm Do Xuyên còn là bí quyết trong các món kho truyền thống. Khi dùng để kho cá, kho thịt, nước mắm giúp món ăn lên màu nâu cánh gián đẹp mắt, tỏa hương thơm tự nhiên và vị đậm đà đặc trưng. Nhờ hàm lượng đạm cao, mắm thấm sâu vào từng thớ thịt, giúp món ăn có vị mặn ngọt hài hòa, tròn vị và lưu hương lâu hơn. Chính vì vậy, nhiều đầu bếp coi nước mắm Do Xuyên là “linh hồn” của ẩm thực xứ Thanh - một thứ gia vị đơn sơ mà chứa đựng cả tinh túy biển khơi.

5. Mua nước mắm Do Xuyên làm quà

Đối với người dân Thanh Hóa, nước mắm Do Xuyên không chỉ là sản phẩm truyền thống mà còn là món quà quê chứa đựng nghĩa tình. Mỗi chai nước mắm là kết tinh của nắng, gió và vị mặn mòi của biển, là kết quả của quá trình lao động cần mẫn và tình yêu nghề của người dân làng chài.

 

Các nghệ nhân tại làng nghề nước mắm Do Xuyên. (Nguồn: Sưu tầm)

Sản phẩm hiện được đóng chai hoặc đóng can gọn gàng, chắc chắn, thuận tiện cho vận chuyển và bảo quản. Nhờ đó, nước mắm Do Xuyên trở thành lựa chọn lý tưởng để làm quà biếu cho người thân, bạn bè, đối tác hay khách phương xa. Món quà không chỉ mang hương vị ẩm thực xứ biển mà còn thể hiện sự tinh tế và tấm lòng sẻ chia đặc sản quê hương.

Nhiều du khách khi đến Thanh Hóa thường chọn mua nước mắm mang về như một món quà kỷ niệm đậm hương vị miền biển. Họ không chỉ mang theo hương vị đặc sản mà còn góp phần lan tỏa danh tiếng của làng nghề truyền thống, giúp nước mắm Do Xuyên tiếp tục khẳng định vị thế trên bản đồ ẩm thực Việt Nam.

Địa chỉ tham khảo để tìm mua nước mắm Do Xuyên chuẩn gốc:

Showroom 1: Trạm dừng nghỉ Ba Làng TH, Quốc lộ 1A, chân cầu Sông Tào, Hoằng Cát, Hoằng Hóa, Thanh Hóa.

Showroom 2: Trạm dừng nghỉ Ba Làng, Quốc lộ 1A, Xã Tùng Lâm, TX. Nghi Sơn, Thanh Hóa.

6. Kết hợp du lịch biển tại Thanh Hóa

6.1 Làng nghề nước mắm Do Xuyên - Ba Làng

Đến với làng nghề nước mắm Do Xuyên - Ba Làng, du khách có cơ hội trực tiếp quan sát quy trình ủ chượp truyền thống đã tồn tại hơn trăm năm. Giữa không gian thanh bình của vùng biển Tĩnh Hải, những thùng gỗ ủ mắm xếp đều tăm tắp, tỏa ra hương thơm dịu của cá cơm muối biển. Đây là nơi thể hiện rõ tinh thần lao động bền bỉ và niềm tự hào nghề biển của người dân xứ Thanh. Một buổi dạo quanh làng nghề, trò chuyện cùng những nghệ nhân làm mắm lâu năm sẽ giúp du khách hiểu hơn về giá trị văn hóa, truyền thống và tâm hồn của biển cả Thanh Hóa.

6.2 Biển Sầm Sơn

Từ Do Xuyên - Ba Làng, du khách chỉ mất khoảng hơn 1 giờ di chuyển để đến phố biển Sầm Sơn - một trong những điểm du lịch nổi tiếng nhất miền Bắc. Không chỉ sở hữu bãi biển trải dài, cát mịn, sóng đẹp, Sầm Sơn còn là trung tâm nghỉ dưỡng và giải trí cao cấp của Thanh Hóa.

 

Sun World Sam Son là điểm đến cho mọi gia đình. (Nguồn: Sưu tầm)

Tại đây, du khách có thể trải nghiệm Sun World Sam Son - tổ hợp vui chơi, giải trí và nghỉ dưỡng quy mô lớn hiện đại bậc nhất Thanh Hóa. Khu tổ hợp này mang đến chuỗi trải nghiệm biển hiện đại, gồm công viên giải trí ven biển, khu ẩm thực, khu quảng trường biển, cùng nhiều dịch vụ tiện ích đạt chuẩn quốc tế. Sun World Sầm Sơn không chỉ làm thay đổi diện mạo du lịch xứ Thanh mà còn khẳng định vị thế của Sầm Sơn như một “thủ phủ du lịch biển” mới của miền Bắc.

6.3 Khu du lịch Hải Tiến và Hải Hòa

Nếu yêu thích không gian yên bình, du khách có thể ghé thăm biển Hải Tiến. Đây là bãi biển nổi tiếng với bãi cát dài, hàng phi lao rì rào và những khu nghỉ dưỡng ven biển thơ mộng. Đây là địa điểm lý tưởng để nghỉ ngơi, tắm biển và tận hưởng không khí trong lành của miền duyên hải Bắc Trung Bộ.

 

Biển Hải Tiến là điểm đến nổi bật bên cạnh Sầm Sơn. (Nguồn: Sưu tầm)

Xa hơn một chút về phía Nam là biển Hải Hòa, điểm đến mới mẻ và hoang sơ, rất gần với làng nghề nước mắm Do Xuyên. Du khách có thể kết hợp tham quan sản xuất nước mắm, mua đặc sản tại chỗ, rồi dạo biển Hải Hòa ngắm hoàng hôn - một trải nghiệm nhẹ nhàng, đậm chất bản địa.

Nước mắm Do Xuyên không đơn giản chỉ là một sản phẩm ẩm thực mà còn là cầu nối văn hóa, giúp du khách hiểu thêm về truyền thống làng nghề biển tại Thanh Hóa. Mỗi giọt mắm là kết tinh của nắng gió, của vị mặn mòi biển cả và tâm huyết của người dân xứ Thanh, mang đến hương vị đậm đà, ngọt hậu, thấm đượm tình quê. Đừng quên ghé thăm để cảm nhận trọn vẹn vị mặn mòi, thơm ngon của biển đọng trong từng giọt nước mắm xứ Thanh.