1. Giới thiệu tổng quan về di tích Thanh Hoá

1.1 Giá trị văn hoá và lịch sử của hệ thống di tích Thanh Hoá

Thanh Hoá là vùng đất hội tụ những giá trị lịch sử lâu đời, nơi từng là chiếc nôi của văn minh Đông Sơn và là quê hương của nhiều anh hùng dân tộc. Trải qua hàng nghìn năm, nơi đây đã chứng kiến sự đan xen giữa các nền văn hoá cổ đại, trung đại và hiện đại.

Di tích đền Nưa - Am Tiên gắn liền với cuộc khởi nghĩa bà Triệu. (Nguồn: Sưu tầm)

Tiêu biểu có Hang Con Moong lưu giữ dấu tích của con người thời tiền sử, trong khi trống đồng Đông Sơn thể hiện tầm vóc lớn lao của một nền văn minh từng rực rỡ. Ngoài ra, các dấu ấn của triều đại phong kiến như nhà Hồ, Hậu Lê, Tiền Lê vẫn còn in đậm trên vùng đất này. Tất cả giúp tạo nên một hệ sinh thái di sản phong phú và đa dạng.

Hệ thống di tích Thanh Hoá góp phần quan trọng vào việc giáo dục truyền thống yêu nước cho thế hệ trẻ. Chính những di tích này là nơi lưu giữ ký ức, truyền cảm hứng tự hào dân tộc và nâng cao ý thức gìn giữ các giá trị di sản quý báu. Những di tích lịch sử còn là điểm tựa vững chắc cho ngành du lịch địa phương, thu hút đông đảo du khách mỗi năm, đóng góp tích cực cho sự phát triển bền vững về kinh tế và xã hội.

1.2 Các di tích được UNESCO và quốc gia công nhận

Thanh Hoá là một trong những tỉnh có số lượng di tích được công nhận lớn nhất cả nước với gần 1.535 di tích. Trong đó, nổi bật có Thành nhà Hồ đã được UNESCO ghi nhận là di sản văn hoá thế giới từ năm 2011. Ngoài ra, tỉnh hiện sở hữu 6 di tích quốc gia đặc biệt gồm Lam Kinh, Đền Bà Triệu, Hang Con Moong, Đền thờ Lê Hoàn, Thành nhà Hồ và Di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh Sầm Sơn.

Ngoài ra, còn có 139 di tích cấp quốc gia cùng với trên 700 di tích cấp tỉnh, tạo nên một mạng lưới di sản văn hoá dày đặc. Chính sự phong phú này đã đưa Thanh Hoá trở thành điểm đến hấp dẫn trong hành trình khám phá di sản của khu vực miền Trung cũng như cả nước.

Đền thờ Lê Hoàn là một trong các di tích quốc gia đặc biệt tại Thanh Hóa. (Nguồn: Sưu tầm)

Sự công nhận từ các tổ chức trong nước và quốc tế đã tạo động lực mạnh mẽ cho các hoạt động bảo tồn, khôi phục cũng như phát huy giá trị di sản. Công tác tu bổ, phục dựng các di tích cùng với việc tổ chức nhiều sự kiện văn hoá, du lịch đã nhận được sự quan tâm đầu tư. Các di tích Thanh Hoá còn là nơi diễn ra nhiều lễ hội, sinh hoạt tín ngưỡng truyền thống. Tất cả giúp góp phần gắn kết cộng đồng và gìn giữ bản sắc đặc trưng của vùng đất xứ Thanh.

2. Top 7 di tích Thanh Hóa nổi bật trong năm 2025

2.1 Thành nhà Hồ

Nhắc đến các di tích Thanh Hóa thì chắc chắn Thành Nhà Hồ là địa điểm không thể bỏ qua. Đây là tòa thành đá độc đáo bậc nhất tại Đông Nam Á, được Hồ Quý Ly cho xây dựng vào năm 1397. Công trình thể hiện kỹ thuật ghép đá tinh xảo không dùng chất kết dính, phản ánh trình độ kiến trúc và tư duy vượt thời đại của người xưa.

Thành Nhà Hồ là di tích đặc biệt được UNESCO công nhận. (Nguồn: Sưu tầm)

Di sản gồm thành nội, la thành và đàn tế Nam Giao với diện tích 155,5 ha, bao quanh bởi vùng đệm 5.078,5 ha. Nằm giữa hai con sông Mã và sông Bưởi thuộc xã Vĩnh Lộc, thành được xây theo nguyên tắc phong thủy, tạo nên khung cảnh hài hòa giữa thiên nhiên và kiến trúc. Hiện nay, bốn cổng thành vẫn còn nguyên vẹn. Toàn khu vực kiến trúc thành được ghép từ những khối đá nặng từ 10 đến 26 tấn, tạo nên chu vi hơn 3,5 km.

Du khách đến đây có thể chiêm ngưỡng kỹ thuật xây dựng kỳ công hơn 600 năm tuổi. Khu di sản mở cửa từ 7h00 đến 17h30 vào mùa hè và từ 7h00 đến 17h00 vào mùa đông, với giá vé 40.000 đồng/lượt cho người lớn và 20.000 đồng/lượt cho trẻ em từ 8 đến 15 tuổi (theo Trung tâm Bảo tồn Di sản Thành Nhà Hồ).

2.2 Khu di tích Lam Kinh

Khu di tích Lam Kinh nằm tại xã Lam Sơn, vùng đất gắn liền với triều Hậu Lê và cuộc khởi nghĩa Lam Sơn do anh hùng Lê Lợi lãnh đạo từ năm 1418 đến 1427. Sau khi giành lại độc lập, Lê Lợi lên ngôi hoàng đế, lấy niên hiệu Lê Thái Tổ và lập quốc hiệu Đại Việt. Trải qua hàng trăm năm, Lam Kinh không chỉ là nơi phát tích của triều đại mà còn là vùng đất linh thiêng, lưu giữ nhiều công trình cổ kính và truyền thuyết đậm màu huyền thoại.

Khu di tích Lam Kinh gắn liền với triều đại Hậu Lê. (Nguồn: Sưu tầm)

Một trong những điểm nổi bật của khu di tích là hệ thống lăng tẩm các vị hoàng đế Hậu Lê, trong đó Vĩnh Lăng, nơi an nghỉ của Đức Thái Tổ Cao Hoàng đế Lê Lợi. Lăng nằm trên vùng đất bằng phẳng, cách điện Lam Kinh khoảng 50 m, tựa lưng vào núi Dầu. Phía trước có minh đường rộng và núi Chúa làm bình phong, tạo thế phong thủy “hổ phục rồng chầu”. Kiến trúc lăng đơn giản mà trang nghiêm, được xây bằng gạch vồ và đá đục thô, xung quanh có hai hàng tượng quan hầu cùng các linh thú bằng đá như nghê, ngựa, tê giác, hổ.

Đến Lam Kinh, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng nét kiến trúc cung đình cổ kính giữa không gian “tọa sơn hướng thủy”, mà còn được nghe kể về những câu chuyện huyền bí như truyền thuyết cây ổi cười. Với giá trị lịch sử, văn hóa và tâm linh sâu sắc, Lam Kinh ngày nay trở thành điểm đến hấp dẫn dành cho những ai yêu thích khám phá quá khứ hào hùng và văn hiến Đại Việt.

2.3 Khu di tích Hàm Rồng

Khu di tích lịch sử văn hóa Hàm Rồng nằm trên trục Quốc lộ 1A, thuộc phường Hàm Rồng. Nơi đây là quần thể danh thắng, di tích lịch sử nổi tiếng gắn liền với những chiến công oanh liệt của quân và dân ta trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ cùng giá trị lịch sử sâu sắc, nơi đây đã trở thành biểu tượng cho ý chí kiên cường và niềm tự hào của người dân xứ Thanh.

Cầu Rồng là biểu tượng lịch sử nổi bật tại Thanh Hóa. (Nguồn: Sưu tầm)

Trải rộng trên diện tích hơn 560 ha, khu di tích bao gồm nhiều danh thắng và công trình đặc sắc như cầu Hàm Rồng, núi Hàm Rồng, núi Ngọc, núi Cánh Tiên, động Long Quang, động Tiên Sơn, làng cổ Đông Sơn và thiền viện Trúc Lâm Hàm Rồng. Mỗi địa điểm đều mang trong mình một giá trị riêng, vừa thể hiện vẻ đẹp tự nhiên, vừa phản ánh tinh thần bất khuất và sáng tạo của con người Thanh Hóa qua từng giai đoạn lịch sử.

Ngày nay, đến với Hàm Rồng, du khách có thể chiêm ngưỡng vẻ đẹp kỳ vĩ của cầu Hàm Rồng bắc qua sông Mã, khám phá những hang động huyền ảo như Tiên Sơn, Long Quang, dạo bước trong làng cổ Đông Sơn yên bình hay tìm về sự tĩnh tại thiền viện Trúc Lâm Hàm Rồng. Đây là hành trình đưa du khách trở lại với lịch sử hào hùng của dân tộc, đồng thời cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp thiên nhiên và tâm linh của các di tích Thanh Hóa.

2.4 Đền Bà Triệu

Đền Bà Triệu tọa lạc dưới chân núi Gai, thôn Phú Điền, xã Triệu Lộc. Ngôi đền được dựng từ thời vua Lý Nam Đế (thế kỷ VI) để tưởng nhớ công lao của nữ anh hùng dân tộc Triệu Thị Trinh, người đã lãnh đạo nghĩa quân khởi nghĩa chống lại ách đô hộ của quân Đông Ngô. Trải qua nhiều lần trùng tu, đến thời vua Minh Mạng, đền được dời về vị trí hiện nay và giữ được kiến trúc cổ kính, mang đậm phong cách đình chùa Việt Nam.

Khung cảnh lễ hội truyền thống tại đền Bà Triệu. (Nguồn: Sưu tầm)

Công trình được xây theo lối nội công ngoại quốc, gồm ba tòa điện chính: tiền đường, trung đường và hậu cung. Nghi môn nội kiểu tam quan, hai bên có đôi nghê đá cổ chầu giữ lối vào. Phần hậu cung đặt ở vị trí cao nhất, tựa lưng vào núi Gai, nổi bật với mái cong mềm mại, chạm khắc tinh xảo và hai rồng đá xanh nguyên khối nơi bậc thềm. Ngoài khu đền chính, cách đó khoảng 500 m là lăng mộ Bà Triệu cùng ba tướng họ Lý, nằm trên đỉnh núi Tùng – nơi được xem là linh địa thiêng liêng, gắn liền với truyền thuyết về nữ tướng cưỡi voi vàng ra trận.

Hằng năm, từ ngày 20 đến 23 tháng 2 âm lịch, lễ hội đền Bà Triệu được tổ chức trang trọng với các nghi thức tế lễ, rước kiệu và biểu diễn văn hóa dân gian, thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương. Không chỉ là di tích lịch sử có giá trị nghệ thuật và kiến trúc, đền Bà Triệu còn là biểu tượng cho tinh thần quật cường, lòng yêu nước và sự kiêu hãnh của người phụ nữ Việt Nam.

2.5 Núi Nưa - Am Tiên

Núi Nưa, hay còn gọi là Ngàn Nưa, thuộc là xã Tân Ninh. Nơi đây được ví như “nóc nhà xứ Thanh” với độ cao hơn 500 m và phong cảnh hùng vĩ. Trên đỉnh núi là Am Tiên, ngôi đền linh thiêng nằm trong quần thể Di tích lịch sử văn hóa quốc gia “Đền Nưa - Am Tiên”. Nơi đây gắn liền với cuộc khởi nghĩa oanh liệt của nữ anh hùng Triệu Thị Trinh vào năm 248, khi bà cùng anh trai Triệu Quốc Đạt chọn núi Nưa làm căn cứ, chiêu mộ nghĩa sĩ và luyện binh chống lại ách đô hộ của quân Ngô.

Toàn bộ quần thể di tích có diện tích gần 100 ha, trải dài theo dãy núi chạy từ Triệu Sơn đến Nghệ An với chiều dài gần 20 km, tạo nên thế rồng cuộn hổ chầu giữa vùng đồng bằng xứ Thanh. Từ căn cứ này, nghĩa quân Bà Triệu đã mở nhiều trận đánh vang dội, giành thắng lợi lớn ở thành Tư Phố, góp phần làm rạng danh tinh thần quật cường của dân tộc. Ngày nay, Am Tiên vẫn được người dân địa phương coi là “huyệt đạo thiêng”, là điểm giao hòa giữa linh khí đất trời và lòng thành kính của con người đối với vị nữ tướng anh hùng.

Dự án “Huyền tích Am Tiên’ rất đáng được mong chờ tại Thanh Hóa. (Nguồn: Sưu tầm)

Hiện nay, dự án "Huyền tích Am Tiên" đang được triển khai với mục tiêu tôn tạo cảnh quan, khôi phục các lễ hội truyền thống và phát triển du lịch sinh thái, tâm linh. Dự án kỳ vọng sẽ biến Am Tiên thành trung tâm văn hóa tâm linh mới của xứ Thanh, nơi du khách có thể hành hương, chiêm bái và hòa mình vào không gian huyền bí giữa núi non hùng vĩ. Đây không chỉ là điểm đến mang giá trị lịch sử và văn hóa sâu sắc mà còn là biểu tượng cho sự hồi sinh của di sản và niềm tự hào của di tích Thanh Hóa.

2.6 Đền thờ Lê Hoàn

Đền thờ Lê Hoàn thuộc xã Xuân Lập, nơi đây là di tích quốc gia đặc biệt được dựng nên để tưởng nhớ công đức của vua Lê Đại Hành. Ngôi đền có niên đại khoảng 1.000 năm, là một trong những công trình kiến trúc cổ tiêu biểu của xứ Thanh. Đền là nơi lưu giữ ký ức về một giai đoạn lịch sử hào hùng cùng truyền thuyết linh thiêng về thân thế vị vua anh minh.

Công trình được xây dựng theo kiểu chữ Công, gồm các hạng mục tiền đường, trung đường và hậu cung, với hệ mái cong mềm mại, chạm khắc tinh xảo hình tứ linh: long, lân, quy, phượng. Kết cấu vì kèo, giá chiêng, kẻ bẩy đều thể hiện rõ nét đặc trưng kiến trúc thời Tiền Lê. Không chỉ có giá trị nghệ thuật, đền còn lưu giữ nhiều cổ vật quý như hai bia đá thế kỷ XVII, 14 đạo sắc phong các triều Lê - Nguyễn và nhiều hiện vật gỗ sơn son thếp vàng.

Tượng vua Lê Hoàn đúc bằng đồng tại đền thờ. (Nguồn: Sưu tầm)

Hằng năm, từ ngày 7 đến 9 tháng 3 âm lịch, lễ hội đền thờ Lê Hoàn được tổ chức trang trọng với các nghi lễ tế, rước, hội vật và múa rồng sôi nổi. Không chỉ là nơi tôn thờ vị vua có công lớn với đất nước, đền thờ Lê Hoàn còn là biểu tượng của tinh thần đoàn kết, lòng biết ơn và đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, góp phần làm rạng danh miền đất “địa linh nhân kiệt” Thanh Hóa.

2.7 Đền thờ Mai An Tiêm

Ít được nhắc đến hơn nhưng đền thờ Mai An Tiêm lại mang vẻ đặc sắc riêng giữa các di tích Thanh Hóa. Đền thờ là nơi tưởng nhớ nhân vật huyền thoại Mai An Tiêm, người có công khai phá vùng đất Nga Sơn và được xem là ông tổ nghề trồng dưa hấu. Theo truyền thuyết, Mai An Tiêm là con nuôi của vua Hùng, nổi tiếng với đức tính trung thực, tự lực và chí khí kiên cường. Khi bị đày ra đảo hoang, ông đã phát hiện và trồng nên giống dưa hấu đỏ đầu tiên.

Đền thờ Mai An Tiêm là gắn liền với nhân vật lịch sử nổi bật. (Nguồn: Sưu tầm)

Ngôi đền cổ đã tồn tại qua nhiều thế kỷ và được trùng tu, tôn tạo vào năm 2010, hoàn thiện năm 2012. Toàn khuôn viên rộng hàng nghìn mét vuông, bao quanh là cây xanh và những cánh đồng dưa bạt ngàn. Kiến trúc đền giản dị, hài hòa với cảnh quan tự nhiên, gợi cảm giác yên bình và gần gũi, nơi du khách có thể dâng nén hương tưởng nhớ người xưa, đồng thời cảm nhận tinh thần lao động cần cù của vùng đất ven biển xứ Thanh.

Hằng năm, từ ngày 12 đến 15 tháng 3 âm lịch, lễ hội tại đền được tổ chức long trọng, thu hút đông đảo du khách thập phương về dự. Lễ hội thể hiện lòng tri ân với người đã mở đất và truyền cảm hứng về tinh thần tự lập, sáng tạo của dân tộc Việt. Ngày nay, đền Mai An Tiêm không chỉ là điểm đến văn hóa tâm linh mà còn là biểu tượng của ý chí kiên cường, tinh thần vượt khó và khát vọng vươn lên của con người Việt Nam.

3. Kinh nghiệm tham quan di tích Thanh Hóa 2025

3.1 Cách di chuyển thuận tiện từ Hà Nội, TP.HCM đến Thanh Hoá

Từ Hà Nội, du khách có nhiều lựa chọn phương tiện thuận tiện. Tuyến cao tốc Pháp Vân - Ninh Bình - Thanh Hoá giúp di chuyển bằng xe cá nhân trong thời gian 3 đến 4 tiếng. Nếu chọn tàu hỏa tuyến SE sẽ mất khoảng 3,5 đến 4 giờ với giá vé dao động từ 90.000 đến 280.000 đồng tuỳ vào loại chỗ. Xe khách và limousine cũng được nhiều người lựa chọn với thời gian di chuyển từ 3,5 đến 5 giờ, giá vé khoảng 180.000 đến 350.000 đồng mỗi người.

Khách từ TP.HCM có thể chọn bay đến sân bay Thọ Xuân với thời gian bay dao động 1,5 đến 2 tiếng. Từ sân bay, việc di chuyển bằng ôtô đến các di tích Thanh Hóa rất dễ dàng nhờ hệ thống giao thông thuận tiện.

Để chuyến đi được hợp lý, du khách nên khởi hành vào buổi sáng sớm để có thêm thời gian khám phá. Đặc biệt, vào các dịp lễ hội lớn hoặc cuối tuần, cần đặt vé và phòng nghỉ trước để đảm bảo có chỗ lưu trú phù hợp và trải nghiệm tốt nhất.

3.2 Tips hữu ích khi khám phá di tích

Khi tham quan các di tích tâm linh, nên chọn trang phục lịch sự, kín đáo để đảm bảo sự tôn trọng không gian linh thiêng. Đối với những nơi cần leo núi như núi Nưa, Am Tiên, nên mang giày thể thao và chuẩn bị vật dụng phù hợp cho các hoạt động ngoài trời. Thái độ tôn trọng lễ nghi, không gian thiêng của các di tích Thanh Hóa chính là thể hiện nét đẹp văn minh khi du khách tham quan.

Khu di tích Lam Kinh nhìn từ trên cao xuống. (Nguồn: Sưu tầm)

Khung giờ đẹp nhất để chụp ảnh và tham quan là vào lúc 7 giờ sáng hoặc 4 đến 5 giờ chiều. Đây là thời điểm thường có ánh sáng dịu nhẹ, không khí mát mẻ và không quá đông người, dễ dàng ghi lại những khoảnh khắc ấn tượng cũng như tận hưởng chuyến đi trọn vẹn.

Để có thông tin chính xác về lịch mở cửa, giá vé và các sự kiện đặc biệt năm 2025, du khác có thể theo dõi trang web của Sở Du lịch Thanh Hoá hoặc gọi đến số hotline hỗ trợ khách du lịch nếu có thắc mắc. Việc cập nhật sớm những thông tin này sẽ giúp hành trình tham quan các di tích Thanh Hóa được suôn sẻ và chủ động hơn.

4. Ẩm thực xứ Thanh trong hành trình di sản

Trên hành trình khám phá các di sản nổi tiếng của xứ Thanh, du khách không chỉ được đắm mình trong không gian lịch sử và văn hóa đặc sắc mà còn có cơ hội thưởng thức những món ăn mang đậm hương vị truyền thống:

Nem chua Thanh Hóa: Món đặc sản trứ danh với vị chua dịu, giòn dai và hương tỏi ớt cay nồng đặc trưng. Nem được làm từ thịt heo, gói trong lá chuối xanh và ủ lên men tự nhiên. Đây là món ăn biểu tượng, mang đậm hương vị truyền thống của xứ Thanh.

Bánh gai Tứ Trụ: Được làm từ lá gai giã nhuyễn hòa quyện với gạo nếp, nhân đậu xanh và dừa nạo béo ngậy. Lớp vỏ đen óng, dẻo thơm cùng vị ngọt thanh khiến bánh gai Tứ Trụ trở thành món quà quê đầy ý nghĩa cho du khách.

Chè lam Phủ Quảng: Món quà dân dã làm từ bột nếp, mật mía, gừng và lạc rang. Món ăn có vị dẻo bùi, cay nhẹ. Chè lam thường được dùng trong các dịp lễ Tết hay lễ hội truyền thống.

Bánh cuốn Thanh Hóa: Khác với bánh cuốn miền Bắc, bánh cuốn Thanh Hóa có lớp vỏ mỏng dai, nhân thịt mộc nhĩ đậm đà. Bánh được ăn kèm nước mắm chanh tỏi ớt pha chua ngọt, giúp tạo nên hương vị khó quên.

Gỏi cá nhệch Nga Sơn: Món ăn nổi tiếng của vùng ven biển, được chế biến từ cá nhệch tươi sống, trộn với thính gạo rang, riềng, sả, ớt và các loại rau thơm. Gỏi cá nhệch có vị béo, ngọt, thơm nồng, ăn kèm lá sung, lá đinh lăng và chấm cùng nước mắm chua cay đặc biệt.

Thanh Hoá không chỉ là nơi lưu giữ những trang sử hào hùng mà còn là hành trình khám phá văn hoá với nhiều sắc màu đa dạng. Bảy di tích Thanh Hóa nổi bật được giới thiệu trên đây chắc chắn sẽ mang lại cho du khách những trải nghiệm sâu sắc, giúp hiểu hơn về tinh thần đoàn kết và bản sắc văn hoá của Việt Nam. Hãy lên kế hoạch ngay cho chuyến đi đáng nhớ về với xứ Thanh trong năm 2025!