Khám phá di tích quốc gia đặc biệt chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh

1. Giới thiệu tổng quan về chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh

1.1 Vị trí và ý nghĩa đặc biệt

Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh, còn gọi là chùa Duy Tinh, tọa lạc tại làng Duy Tinh, xã Hậu Lộc. Đây là một trong những ngôi chùa cổ nhất của xứ Thanh, mang đậm dấu ấn lịch sử, văn hóa và Phật giáo thời Lý. Không chỉ là nơi sinh hoạt tín ngưỡng, chùa còn gắn liền với quá trình hình thành và phát triển của vùng Cửu Chân - Châu Ái. Vùng đất từng là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa quan trọng của Thanh Hóa suốt nhiều thế kỷ.

Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh có tên khác là chùa Duy Tinh. (Nguồn: Sưu tầm)

Duy Tinh xưa vốn là vùng cư dân trù phú, đồng ruộng màu mỡ, được chọn làm lỵ sở của xứ Thanh trong gần 400 năm (1009-1400). Sang thời Lê, nơi đây tiếp tục giữ vai trò trung tâm phủ Hà Trung - gồm bốn huyện Hậu Lộc, Hoằng Hóa, Tống Sơn (nay là Hà Trung) và Nga Sơn. Dù trải qua nhiều biến động, vùng Duy Tinh - Chợ Phủ vẫn là một trung tâm kinh tế và văn hóa tiêu biểu của Hậu Lộc, góp phần giữ gìn những giá trị truyền thống của người xứ Thanh.

1.2 Lịch sử hình thành và giá trị văn hóa - tâm linh

Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh có niên đại lâu đời. Trong đó, chùa được trùng tu lớn vào năm 1118, theo ghi chép trên tấm bia đá cổ, hiện được xem là văn bia thời Lý cổ nhất còn tồn tại ở Việt Nam. Theo sử liệu, vào năm 1116 (niên hiệu Hội Tường Đại Khánh thứ 7), vua Lý Nhân Tông trong chuyến tuần du phương Nam đã dừng chân tại trị sở Châu Ái (Thanh Hóa). Để tỏ lòng biết ơn vua, Tri Thanh Hóa quân sự Chu Công cùng quan địa phương và dân Duy Tinh đã phát động công cuộc xây dựng lại ngôi chùa cổ đã đổ nát, giao cho huyện lệnh Lê Chiếu chỉ huy thi công. Sau hai năm, chùa được hoàn thành với quy mô lớn, chạm khắc tinh xảo, trở thành một trung tâm thiền viện nổi tiếng của Châu Ái.

Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh mang nhiều giá trị văn hóa - lịch sử. (Nguồn: Sưu tầm)

Theo ghi nhận, Thái úy Lý Thường Kiệt, khi trấn thủ Thanh Hóa (1082-1101), từng cho tu sửa chùa này trong thời gian đóng quân tại Duy Tinh. Chính vì vậy, chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh không chỉ là biểu tượng Phật giáo mà còn là chứng tích lịch sử gắn liền với những nhân vật kiệt xuất và thời kỳ phát triển thịnh vượng của Đại Việt.

Với giá trị to lớn về lịch sử, nghệ thuật và tâm linh, chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp Quốc gia năm 1990, và đến năm 2019, nơi đây được đưa vào danh mục điểm du lịch cấp tỉnh Thanh Hóa. Ngôi chùa không chỉ là niềm tự hào của người dân Duy Tinh - Hậu Lộc, mà còn là minh chứng sống động cho truyền thống văn hóa, tín ngưỡng lâu đời của xứ Thanh.

2. Cách di chuyển và trải nghiệm hành trình

Từ trung tâm Thanh Hóa, hành trình đến chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh rất thuận tiện, với quãng đường khoảng 25 km. Du khách có thể lựa chọn xe máy hoặc ô tô theo hướng Quốc lộ 10 đi về xã Hậu Lộc, men theo con đường làng Duy Tinh rợp bóng cây xanh để đến cổng chùa. Nếu xuất phát từ Hà Nội, bạn di chuyển theo cao tốc Hà Nội - Ninh Bình, đến trung tâm Thanh Hóa rẽ vào Quốc lộ 10 hướng đi Hậu Lộc. Tổng quãng đường khoảng 160 km, thời gian di chuyển chỉ từ 3,5 đến 4 giờ bằng ô tô cá nhân, lý tưởng cho chuyến đi trong ngày.

Chùa nằm tại xã Hậu Lộc, tỉnh Thanh Hóa. (Nguồn: Sưu tầm)

Ngay khi đặt chân đến chùa, cổng Tam Quan cổ kính hiện ra uy nghi giữa làng quê yên bình. Hai bên cổng là cặp voi đá chầu được tạc tinh xảo. Đây là biểu tượng cho sức mạnh, sự bảo hộ và uy nghiêm của Phật pháp.

3. Thời điểm lý tưởng để khám phá

Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh là điểm đến có thể ghé thăm quanh năm, bởi khí hậu Thanh Hóa nhìn chung ôn hòa, cảnh sắc nơi đây mỗi mùa lại mang một nét đẹp riêng. Để cảm nhận trọn vẹn không khí lễ hội, du khách nên lựa chọn mùa xuân, thời điểm chùa bước vào giai đoạn đẹp nhất trong năm.

Từ tháng 1 đến tháng 3 âm lịch, tiết trời mát mẻ, nắng nhẹ, rất thích hợp cho các hoạt động tham quan, chiêm bái và chụp ảnh. Khuôn viên chùa ngập tràn sắc xuân, cây cối xanh tốt, ao sen và vườn lan tỏa hương dịu dàng, tạo nên bức tranh thanh bình, an yên. Ánh nắng vàng chiếu qua những mái ngói rêu phong càng làm nổi bật nét cổ kính của ngôi chùa hơn nghìn năm tuổi.

Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh phù hợp để ghé thăm quanh năm. (Nguồn: Sưu tầm)

Bên cạnh đó còn có lễ hội chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh diễn ra từ mùng 8 đến mùng 10 tháng 2 âm lịch. Đây là một trong những sự kiện văn hóa - tín ngưỡng tiêu biểu của xứ Thanh. Phần lễ được cử hành trang nghiêm với các nghi thức truyền thống như lễ khai hội, rước kiệu thần Cao Sơn Độc Cước, lễ thờ Đức Thánh Bà Hoàng Cảm Linh Nhâm và lễ đại tế.

Không chỉ là dịp hành hương cầu an, lễ hội còn mang ý nghĩa tri ân tổ tiên, tôn vinh công đức các bậc tiền nhân và thể hiện tinh thần “uống nước nhớ nguồn” đặc trưng của người dân xứ Thanh. Dù đến vào mùa nào, du khách vẫn cảm nhận được không gian linh thiêng, thanh tịnh và bầu không khí đậm đà bản sắc văn hóa truyền thống của vùng đất thiêng Hậu Lộc.

4. Những trải nghiệm nổi bật tại chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh

4.1 Kiến trúc cổ tinh xảo bậc nhất thời Lý

Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh được xem là một trong những công trình tôn giáo cổ kính và tinh xảo nhất còn lại từ thời Lý ở Thanh Hóa. Kiến trúc chùa được xây dựng công phu, mang đậm dấu ấn nghệ thuật thời trung đại với mái ngói mũi hài đặc trưng, đầu đao uốn cong mềm mại như hình chim trĩ bay, phượng múa. Cột và kèo chạm trổ tinh vi, thể hiện hình ảnh long - lân - quy - phụng và các họa tiết hoa lá cách điệu mang đậm phong cách mỹ thuật thời Lý.

Không gian kiến trúc bên trong chùa Sùng Ngiêm Diên Thánh. (Nguồn: Sưu tầm)

Khuôn viên chùa thoáng rộng, trước cổng Tam Quan có hai tượng voi đá chầu đối xứng, biểu trưng cho sự bảo hộ linh thiêng. Trên Tam Quan là gác chuông cổ, nơi mỗi hồi chuông vang lên đều tạo nên âm thanh tĩnh tại. Bao quanh chùa là hành lang cổ, vườn lan thơm ngát, ao sen xanh mát. Tất cả hòa quyện tạo nên không gian thanh tịnh, tách biệt khỏi ồn ào phố thị.

4.2 Bảo vật và hiện vật quý hiếm

Điểm đặc sắc nhất của chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh là tấm bia đá khắc năm 1118, văn bia thời Lý cổ nhất còn được lưu giữ ở Việt Nam. Trên mặt bia có hơn 2.400 chữ Hán được khắc tinh xảo, khắc họa hình rồng xoắn và hoa cúc dây mềm mại. Bia ghi lại việc trùng tu chùa vào thời vua Lý Nhân Tông, đồng thời ca ngợi tinh thần “hộ quốc an dân” và công đức của những người xây dựng chùa.

Bia đá cổ từ thời nhà Lý nằm tại chùa. (Nguồn: Sưu tầm)

Ngoài ra, chùa còn bảo tồn nhiều hiện vật quý hiếm như bia đá thời Lê (1604), chuông đồng đúc năm Gia Long thứ 17 (1818), bệ đá hình sư tử đội tòa sen, các pho tượng gỗ cổ thế kỷ XVII, cùng ngói lá đề và phù điêu hoa văn thời Lý. Mỗi hiện vật là một minh chứng sống động cho lịch sử văn hóa và nghệ thuật tôn giáo Việt Nam suốt hơn 900 năm qua.

4.3 Lễ hội chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh

Mỗi năm, từ mùng 8 đến mùng 10 tháng 2 âm lịch, lễ hội chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh được tổ chức long trọng, thu hút hàng nghìn Phật tử và du khách thập phương. Phần lễ gồm các nghi thức truyền thống như khai hội, rước kiệu thần Cao Sơn Độc Cước, lễ tế Đức Thánh Bà Hoàng Cảm Linh Nhâm và lễ đại tế. Đoàn rước kiệu đi vòng quanh làng Duy Tinh trong không khí linh thiêng, với cờ lọng, nhạc lễ, múa lân rộn rã.

Phần hội mang đậm sắc màu dân gian với các trò chơi truyền thống như cờ người, kéo co, nấu cơm thi, chọi gà, chạy thẻ, cùng nhiều tiết mục văn nghệ và thể thao quần chúng. Đây không chỉ là dịp để người dân tưởng nhớ công đức tiền nhân, cầu cho quốc thái dân an, mà còn là dịp tôn vinh tinh hoa văn hóa - lịch sử lâu đời của vùng đất Hậu Lộc.

Các pho tượng phật tại chùa Sung Nghiêm Diên Thánh. (Nguồn: Sưu tầm)

Lễ hội và ngôi chùa cổ hơn nghìn năm tuổi chính là minh chứng sống động cho sự hòa quyện giữa tín ngưỡng Phật giáo, truyền thống dân tộc và bản sắc xứ Thanh, mang đến cho du khách một trải nghiệm tâm linh thiêng liêng và sâu lắng.

5. Kinh nghiệm và lưu ý khi tham quan

Để có chuyến hành hương và chiêm bái ý nghĩa tại chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh, du khách nên lưu ý những điểm sau:

Chọn trang phục kín đáo, nhã nhặn, tránh mặc quần áo quá ngắn hoặc hở vai để thể hiện sự tôn nghiêm nơi cửa Phật.

Giữ thái độ điềm tĩnh, nói nhỏ nhẹ trong khu vực thờ cúng, không cười nói ồn ào hay gây mất trật tự.

Hạn chế chụp ảnh hoặc quay phim trong chính điện; nếu muốn ghi lại hình ảnh, nên xin phép trước để đảm bảo sự tôn trọng.

Mang theo nước uống, nón hoặc ô để che nắng, đi giày thấp hoặc dép đế mềm giúp di chuyển dễ dàng trong khuôn viên rộng lớn của chùa.

Giữ gìn vệ sinh chung, không xả rác bừa bãi, tuân thủ hướng dẫn của nhà chùa và ban tổ chức lễ hội để góp phần duy trì sự trang nghiêm, sạch đẹp cho di tích.

6. Kết hợp du lịch tại Thanh Hóa

6.1 Khu di tích Hàm Rồng

Cách chùa không xa, khu di tích Hàm Rồng là điểm đến mang giá trị lịch sử và cảnh quan đặc biệt của Thanh Hóa. Nơi đây từng ghi dấu chiến công oanh liệt trong kháng chiến chống Mỹ với cây cầu Hàm Rồng huyền thoại. Đứng từ đỉnh núi Ngọc, du khách có thể ngắm toàn cảnh sông Mã uốn lượn, vùng đồng bằng trải rộng và vùng trung tâm Thanh Hóa hiện đại phía xa vừa hùng vĩ vừa nên thơ.

Cầu Hàm Rồng gắn liền với cuộc kháng chiến chống Mỹ. (Nguồn: Sưu tầm)

6.2 Biển Hải Lĩnh

Nếu muốn tìm chút thư giãn sau hành trình chiêm bái, biển Hải Lĩnh là lựa chọn lý tưởng. Bờ cát mịn màng, làn nước xanh ngọc và không gian yên tĩnh khiến nơi đây trở thành điểm dừng chân hấp dẫn cho du khách yêu biển. Buổi sáng, bạn có thể ngắm bình minh rực rỡ trên mặt biển; sau đấy có thể dừng chân cắm trại. Biển Hải Lĩnh sẽ giúp du khách có cảm nhận rất riêng về vẻ đẹp tự nhiên của vùng duyên hải xứ Thanh.

6.3 Biển Sầm Sơn

Không thể bỏ qua Sầm Sơn, trung tâm du lịch biển nổi tiếng bậc nhất miền Bắc. Từ Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh, chỉ cần di chuyển hơn 40 km, du khách đã có thể hòa mình vào không gian sôi động của biển xanh, nắng vàng và những con sóng dạt dào.



Quảng trường biển Sầm Sơn là điểm check in không thể bỏ qua. (Nguồn: Sưu tầm)

Trong đó, quảng trường Biển Sầm Sơn là điểm nhấn ấn tượng với không gian mở thoáng đãng thích hợp cho những buổi dạo chơi, chụp ảnh hay ngắm hoàng hôn buông xuống. Nơi đây thường xuyên tổ chức các sự kiện vui chơi giải trí nổi bật tại Sầm Sơn.

Chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh không chỉ là biểu tượng lịch sử mà còn mở ra hành trình khám phá những giá trị tâm linh sâu lắng của xứ Thanh. Hãy lên kế hoạch cho chuyến hành hương về chùa Sùng Nghiêm Diên Thánh ngay hôm nay để cảm nhận trọn vẹn vẻ đẹp cổ kính, linh thiêng và yên bình tại nơi đây.