Khám phá trọn bộ về di tích cổ chùa Vồm tại xứ Thanh

1. Giới thiệu tổng quan về chùa Vồm

1.1 Vị trí và lịch sử hình thành

Chùa Vồm, tên chữ Hán là “Đại Hùng tự” và “Đại Khánh tự”, tọa lạc dưới chân núi Bàn A thuộc phường Đông Tiến. Ngôi chùa nằm bên bờ sông Mã hiền hòa, được bao bọc bởi cảnh quan núi non hùng vĩ, tạo nên không gian thanh tịnh, linh thiêng giữa lòng thiên nhiên.

Chùa Vồm nằm tại phường Đông Tiến. (Nguồn: Sưu tầm)

Theo sử liệu, chùa được xây dựng vào năm Quang Thuận (1460) dưới triều vua Lê Thánh Tông, là một trong những ngôi chùa cổ có lịch sử lâu đời nhất xứ Thanh. Trải qua hơn nửa thiên niên kỷ, chùa Vồm từng nhiều lần được trùng tu nhưng vẫn giữ nguyên vẻ cổ kính cùng phong cách kiến trúc đặc trưng thời Lê - Nguyễn. Từ lâu, nơi đây không chỉ là trung tâm sinh hoạt tín ngưỡng của người dân địa phương mà còn là biểu tượng văn hóa tâm linh quan trọng của vùng đất Thanh Hóa.

1.2 Nguồn gốc tên gọi và giá trị văn hóa, tâm linh

Tên gọi “chùa Vồm” xuất phát từ chính núi Vồm, hay còn gọi là núi Bàn A, nơi ngôi chùa tọa lạc. Theo truyền thuyết dân gian, vùng núi này gắn liền với câu chuyện về hai nhân vật “khổng lồ” nổi tiếng trong huyền thoại xứ Thanh là ông Vồm và ông Bưng. Dấu tích của truyền thuyết cùng cảnh quan tự nhiên hòa quyện đã tạo nên nét huyền bí và cuốn hút đặc biệt cho chùa.

Không gian thờ tự bên trong chùa Vồm. (Nguồn: Sưu tầm)

Chùa Vồm được thiết kế theo thế “tựa sơn - hướng thủy”, ẩn mình giữa cây cối xanh rì, mang đến cảm giác bình yên, thanh tịnh cho khách viếng thăm. Về giá trị nghệ thuật, nơi đây lưu giữ nhiều bia đá, tháp xá lỵ, thơ khắc đá cổ phản ánh sự phát triển của Phật giáo thời Lê sơ và kỹ thuật điêu khắc đá truyền thống của xứ Thanh. Với bề dày lịch sử và giá trị tâm linh sâu sắc, chùa Vồm không chỉ là điểm hành hương linh thiêng mà còn là di sản văn hóa quý giá, góp phần làm phong phú thêm bản đồ du lịch văn hóa của thành phố Thanh Hóa.

2. Cách di chuyển và trải nghiệm hành trình

Từ trung tâm Thanh Hóa, du khách chỉ cần di chuyển khoảng 7 - 10 km về hướng Tây Nam là đến chùa Vồm. Hành trình bắt đầu từ đường Trần Phú, tiếp tục theo Nguyễn Trãi rồi rẽ vào Quốc lộ 47, mất khoảng 20 - 30 phút đi bằng ô tô hoặc xe máy. Con đường dẫn lên chân núi Bàn A uốn lượn quanh sườn núi, hai bên là khung cảnh xanh mướt của cây rừng, xen lẫn tiếng chim hót và dòng sông Mã hiền hòa chảy quanh. Đường đi khá dễ, phù hợp với mọi lứa tuổi, đặc biệt lý tưởng cho những ai muốn tìm về không gian yên bình và cảm nhận nét linh thiêng của xứ Thanh.

Toàn cảnh chùa Vồm nhìn từ trên cao xuống. (Nguồn: Sưu tầm)

Từ Hà Nội, du khách có thể lựa chọn di chuyển bằng ô tô, xe khách hoặc tàu hỏa đến trung tâm Thanh Hóa. Hành trình dài khoảng 150 km, thời gian đi trung bình 2.5 - 3 tiếng. Từ trung tâm, du khách tiếp tục theo Quốc lộ 47 đến phường Thiệu Khánh, rẽ vào đường núi Bàn A là tới chùa. Đây là tuyến đường thuận tiện, dễ đi, rất thích hợp cho chuyến hành trình kết hợp tham quan di tích - du lịch tâm linh.

3. Thời điểm lý tưởng để khám phá

Chùa Vồm có thể được ghé thăm quanh năm, mỗi mùa lại mang đến một trải nghiệm riêng. Mùa xuân, đặc biệt từ tháng 1 đến tháng 3 âm lịch, là thời điểm lý tưởng nhất để hành hương và chiêm bái. Khi ấy, tiết trời mát mẻ, cây cối xanh mướt, hoa lá khoe sắc tạo nên bức tranh thiên nhiên rực rỡ bao quanh ngôi chùa cổ kính dưới chân núi Bàn A. Đây cũng là mùa của lễ hội Phật giáo và các nghi lễ truyền thống, mang đến cho du khách cảm giác bình yên, thanh tịnh khi tham dự các hoạt động tâm linh như cầu an, cầu phúc, tụng kinh, nghe giảng pháp.

Lễ hội chùa Vồm được tổ chức vào tháng 2 âm lịch. (Nguồn: Sưu tầm)

Đặc biệt, lễ hội chùa Vồm được tổ chức long trọng hằng năm từ ngày 12 đến 14 tháng 2 âm lịch, là dịp để những người con quê hương Thiệu Khánh ở khắp mọi miền đất nước trở về thăm quê cha đất tổ. Trong không khí linh thiêng pha lẫn niềm vui hội ngộ, du khách có thể cảm nhận sâu sắc tinh thần đoàn kết cộng đồng và niềm tự hào về di sản văn hóa của quê hương xứ Thanh.

4. Những trải nghiệm nổi bật tại chùa Vồm

4.1 Kiến trúc chùa cổ thời Lê - Nguyễn

Trải qua hàng trăm năm cùng bao biến động lịch sử và thời tiết khắc nghiệt, chùa Vồm vẫn lưu giữ được những dấu tích kiến trúc quý giá từ thời Trần, Lê sơ, Lê Trung Hưng đến thời Nguyễn. Toàn bộ ngôi chùa được dựng tựa vào sườn núi Bàn A, lấy vách núi làm tường, trần hang làm mái, thể hiện nghệ thuật kiến trúc “chùa trong núi” hiếm thấy.

Các công trình cổ còn được lưu giữ tại chùa Vồm. (Nguồn: Sưu tầm)

Bước qua cổng Tam Quan cổ kính, du khách đi qua cầu gạch cong bắc ngang hồ bán nguyệt, tiến vào khoảng sân rộng thoáng đãng dẫn tới chính điện. Ngôi chùa hiện còn khoảng 40 cột gỗ lớn vững chãi, trên thân cột có khắc chữ Hán ghi lại công đức của những người đã đóng góp xây dựng trong đợt đại trùng tu năm Đồng Khánh thứ 3 (1887). Mái chùa uốn cong mềm mại hình mũi thuyền, bờ nóc trang trí hình mặt nguyệt, tạo dáng vẻ thanh thoát, nhẹ nhàng như con thuyền đang rẽ sóng giữa không gian tĩnh lặng.

Tháp đá cổ trong khuôn viên chùa Vồm. (Nguồn: Sưu tầm)

Hệ thống vì kèo, giá chiêng, kẻ chuyền, chồng rường được liên kết chắc chắn bằng xà thượng, xà hạ, tạo nên khung gỗ vững bền. Các chi tiết chạm khắc ở điểm giao nhau giữa cột và xà mang đậm phong cách thời Lê Trung Hưng, thể hiện qua hình hoa sen, cúc dây, vân mây, rồng, phượng, rùa ngậm hoa sen... Mỗi họa tiết đều được đục khắc tinh tế, phản ánh trình độ mỹ thuật và tay nghề điêu luyện của nghệ nhân xưa.

4.2 Pho tượng Phật khắc trên vách đá cao 6m độc nhất Việt Nam

Điểm nhấn đặc sắc nhất của chùa là pho tượng Phật A Di Đà được tạc trực tiếp vào vách đá hậu cung theo kỹ thuật phù điêu nổi thời Trần. Tượng cao khoảng 6 m, rộng 3,1 m, được xem là pho tượng Phật khắc vào vách đá lớn nhất Việt Nam hiện nay.

Các nghệ nhân xưa đã chọn vị trí hoàn hảo trên vách núi để tạo hình Đức Phật, thể hiện tài năng và sự tinh tế vượt thời gian. Từng đường nét khắc chạm đều mềm mại, từ gương mặt từ bi, ánh mắt hiền hòa đến dáng ngồi thiền vững chãi, tất cả tạo nên vẻ đẹp trang nghiêm và sống động.

Pho tượng phật nổi tiếng tại chùa Vồm. (Nguồn: Sưu tầm)

Khi ánh sáng chiếu rọi qua khe núi, tượng Phật như bừng sáng giữa không gian tĩnh mịch, mang lại cảm giác an lành, thanh thản cho du khách chiêm bái. Đây không chỉ là biểu tượng tâm linh mà còn là tác phẩm điêu khắc đá vô giá của nghệ thuật Việt Nam cổ.

4.3 Các tháp đá và bia ký cổ còn lại

Khuôn viên chùa Vồm còn lưu giữ nhiều tháp đá và bia ký cổ có giá trị lớn về lịch sử, kiến trúc và tôn giáo. Bên phải chùa là dấu tích tháp Phổ Minh cao 9 tầng, xây dựng vào năm 1900 (niên hiệu Thành Thái), nơi tôn thờ xá lợi của Tỳ kheo Phổ Đường Thông Tuệ Thiền sư.

Bài thơ cổ được khắc trên vách đá tại chùa Vồm. (Nguồn: Sưu tầm)

Tiếp theo, bên trái chùa có hai ngôi tháp đá cổ nằm bên vách núi:

Am Tuệ Minh thờ Thiền sư Chân Hỷ (pháp hiệu Tuệ Minh), có văn bia khắc năm Vĩnh Thịnh thứ 13 (1717) đời vua Lê Dụ Tông.

Am Hải Oánh thờ Thiền sư Hải Oánh, có bia Đức công thành đạo tháp khắc đời Minh Mệnh thứ 1 (1820).

Ngoài ra, tại chùa còn có văn bia Đại Tuệ viên thông tháp (khắc năm Cảnh Hưng thứ 14 - 1754) thờ Thiền sư Tính Không, và bia Ký điền kỵ văn (khắc năm Vĩnh Thịnh 1717) ghi chép về ruộng phúc điền của chùa. Những di vật quý giá này là chứng tích lịch sử sống động, phản ánh vai trò của chùa Vồm trong quá trình phát triển Phật giáo thời Lê - Nguyễn

4.4 Không gian thiên nhiên và điểm check-in đẹp

Nằm tựa lưng vào núi Bàn A, mặt hướng ra sông Mã, chùa Vồm sở hữu phong cảnh sơn thủy hữu tình hiếm có. Từ sân chùa, du khách có thể phóng tầm mắt nhìn dòng sông uốn lượn quanh chân núi, cảm nhận làn gió mát lành và không khí thanh tịnh lan tỏa.

Chùa Vồm cũng là điểm check-in nổi tiếng của du khách khi đến Thanh Hóa. Cổng Tam Quan phủ rêu phong, mái cong cổ kính; hồ bán nguyệt phản chiếu bóng núi và mây trời; hay pho tượng Phật A Di Đà khắc trên vách đá đều là những góc chụp ấn tượng, mang đậm dấu ấn văn hóa - tâm linh. Sự hòa quyện giữa kiến trúc cổ, nghệ thuật điêu khắc và cảnh quan thiên nhiên giúp chùa Vồm trở thành một trong những địa điểm du lịch tâm linh đặc sắc nhất xứ Thanh.

5. Kinh nghiệm và lưu ý khi tham quan

Để có chuyến tham quan chùa Vồm trọn vẹn và ý nghĩa, du khách có thể tham khảo các kinh nghiệm:

Lựa chọn trang phục kín đáo, lịch sự, tránh mặc quần áo ngắn hoặc quá sặc sỡ.

Ưu tiên áo dài tay, quần dài, chất liệu thoáng mát giúp dễ di chuyển và giữ tác phong nghiêm trang trong khu thờ tự.

Mang giày thể thao hoặc giày đế bám tốt, thuận tiện khi đi trên lối mòn men sườn núi hoặc bậc đá quanh khuôn viên chùa, đặc biệt vào ngày trời ẩm.

Chuẩn bị hành lý gọn nhẹ, chỉ mang theo vật dụng cần thiết như chai nước nhỏ, khăn giấy; hạn chế mang đồ cồng kềnh để dễ di chuyển trong không gian chùa.

Giữ thái độ tĩnh lặng, tôn nghiêm khi vào khu chính điện; tránh nói chuyện to, bật nhạc hay gây ồn ào ảnh hưởng đến người khác.

Bảo vệ môi trường cảnh quan, không xả rác, không chạm tay vào tượng hoặc hiện vật cổ.

Chọn thời gian tham quan buổi sáng sớm hoặc chiều muộn để tận hưởng không khí trong lành và ánh sáng đẹp.

6. Kết hợp du lịch tại Thanh Hóa

6.1 Khu di tích Hàm Rồng

Sau khi tham quan chùa Vồm, du khách có thể ghé thăm khu di tích Hàm Rồng, cách chùa chỉ khoảng 3 - 5 km. Nơi đây từng là chiến trường khốc liệt trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, gắn liền với chiến thắng lịch sử Hàm Rồng.

Cầu Hàm Rồng gắn liền với cuộc kháng chiến chống Mỹ. (Nguồn: Sưu tầm)

Hiện nay, khu di tích Hàm Rồng là quần thể bao gồm cầu Hàm Rồng, núi Ngọc, bảo tàng Hàm Rồng. Khu di tích mang đến cho du khách hành trình tìm hiểu về lịch sử, đồng thời chiêm ngưỡng khung cảnh sông Mã uốn lượn quanh chân núi. Đây là điểm dừng chân lý tưởng kết hợp giữa tham quan, học hỏi và tận hưởng vẻ đẹp thiên nhiên yên bình của vùng đất xứ Thanh.

6.2 Biển Sầm Sơn

Nếu muốn thay đổi không khí sau chuyến hành hương, biển Sầm Sơn là lựa chọn hoàn hảo. Cách chùa Vồm khoảng 15 - 20 km, Sầm Sơn nổi tiếng với bãi cát dài, nước biển trong xanh và không khí sôi động quanh năm. Du khách có thể kết hợp hành trình tham quan chùa Vồm vào buổi sáng, sau đó di chuyển đến Sầm Sơn để tận hưởng buổi chiều thư giãn trên bãi biển, thưởng thức hải sản tươi ngon và dạo chơi trong không gian ngập tràn sắc màu ánh sáng vào buổi tối. Hành trình kết hợp giữa núi thiêng - biển xanh mang lại trải nghiệm cân bằng và trọn vẹn khi khám phá Thanh Hóa.

6.3 Núi Nưa - Am Tiên

Núi Nưa - Am Tiên là quần thể di tích lịch sử - tâm linh nổi tiếng, gắn liền với cuộc khởi nghĩa Bà Triệu, vị nữ anh hùng của dân tộc. Nằm ở độ cao gần 600 m so với mực nước biển, khu vực này sở hữu cảnh quan hùng vĩ với mây phủ quanh năm, không khí trong lành và những công trình thờ tự cổ kính.

Dự án “Huyền tích Am Tiên” được mong chờ tại Thanh Hóa. (Nguồn: Sưu tầm)

Đặc biệt, nơi đây đang được định hướng phát triển thông qua dự án “Huyền tích Am Tiên”. Đây là dự án trọng điểm với kỳ vọng trở thành trung tâm du lịch tâm linh quy mô lớn của xứ Thanh. Khi hoàn thiện, khu du lịch sẽ mang đến không gian kết hợp hài hòa giữa cảnh quan tự nhiên, di tích lịch sử và trải nghiệm hành hương, góp phần nâng tầm giá trị văn hóa - tín ngưỡng của vùng đất Thanh Hóa.

Chùa Vồm không chỉ là một di tích cổ mà còn là hành trình khám phá văn hóa tâm linh sâu sắc của xứ Thanh. Nếu có dịp đặt chân đến Thanh Hóa, đừng quên ghé chùa Vồm để hòa mình vào không gian tĩnh lặng, chiêm bái pho tượng Phật và trải nghiệm một phần tinh hoa văn hóa tâm linh xứ Thanh.