Tìm hiểu giá trị lịch sử, kiến trúc chùa Thanh Hà tại Thanh Hóa

1. Giới thiệu tổng quan về chùa Thanh Hà

1.1 Vị trí và ý nghĩa đặc biệt

Chùa Thanh Hà tọa lạc tại số 34 Bến Ngự, phường Hạc Thành, cách trung tâm Thanh Hóa chỉ vài phút di chuyển. Nhờ thuận lợi về giao thông, du khách có thể dễ dàng tới đây cũng như kết hợp tham quan các thắng cảnh khác trong thành phố.

Chùa Thanh Hà tọa lạc tại phường Hạc Thành. (Nguồn: Sưu tầm)

Không chỉ là nơi chiêm bái linh thiêng, chùa Thanh Hà còn là trung tâm văn hóa Phật giáo lớn nhất xứ Thanh. Chùa là nơi tổ chức nhiều sự kiện tôn giáo, đại lễ Phật đản, Vu Lan và các hoạt động thiện nguyện quy mô toàn tỉnh. Với không gian thanh tịnh, kiến trúc cổ kính và vị trí thuận lợi, ngôi chùa trở thành điểm đến tâm linh quen thuộc của người dân địa phương cũng như du khách thập phương khi đến với Thanh Hóa.

1.2 Lịch sử hình thành và phát triển

Theo các tài liệu, chùa Thanh Hà được xây dựng từ thời Trần vào khoảng thế kỷ XIII. Chùa thuộc làng Đức Thọ, một làng chài ven sông xưa kia còn được gọi là Đức Thọ Vạn. Tương truyền, vua Trần Thái Tông từng đến chùa thắp hương cầu trời đất trước khi khởi binh chinh phạt Chiêm Thành, qua đó khẳng định vị thế linh thiêng và ý nghĩa lịch sử đặc biệt của ngôi chùa.

Đến thời vua Thành Thái (1889), chùa được sắc chỉ trùng tu cùng nhiều ngôi chùa lớn khác trong vùng. Bước sang thời Bảo Đại năm thứ 10 (1935), chùa Thanh Hà tiếp tục được trùng kiến quy mô lớn dưới sự chỉ đạo của quan huyện Hoành và sự đóng góp của nhân dân địa phương. Hai vị cao tăng là sư ông Thích Thanh Trình và sư ông Thích Thanh Đức (chùa Hương Dự, Ninh Bình) đã đảm nhận thiết kế và giám sát xây dựng, tạo nên diện mạo khang trang, bề thế cho ngôi chùa như ngày nay.

Không gian chùa Thanh Hà được đầu tư tu bổ qua nhiều thời kỳ. (Nguồn: Sưu tầm)

Trải qua hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, dù nhiều công trình tín ngưỡng trong tỉnh bị tàn phá, chùa Thanh Hà vẫn vững vàng tồn tại, được nhân dân gìn giữ, tu bổ qua từng thời kỳ. Năm 1998, chùa được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh, trở thành biểu tượng tâm linh gắn bó sâu sắc với vùng đất Lò Chum - Trường Thi, đồng thời là điểm đến tiêu biểu trong hành trình khám phá văn hóa và Phật giáo Thanh Hóa.

2. Cách di chuyển và trải nghiệm hành trình

Nhờ tọa lạc ngay trung tâm, đường đến chùa Thanh Hà vô cùng thuận tiện và dễ tìm. Từ trung tâm Thanh Hóa, du khách có thể xuất phát từ quảng trường Lam Sơn hoặc khu vực đại lộ Lê Lợi. Sau đó đi theo quốc lộ 1A hướng Bắc, rẽ vào đường Trường Thi, tiếp tục đến ngã Ba Bia, sau đó quẹo sang đường Bến Ngự. Chỉ vài phút di chuyển, du khách sẽ bắt gặp cổng Tam quan có gác chuông uy nghi, ẩn hiện giữa hàng cây cổ thụ. Đây chính là dấu hiệu đặc trưng dẫn vào không gian thanh tịnh của chùa.

Nếu xuất phát từ Hà Nội, du khách có thể lựa chọn cao tốc Hà Nội - Ninh Bình. Quãng đường dài khoảng 150 km, thời gian di chuyển chỉ khoảng 3 giờ đồng hồ. Sau khi đếnThanh Hóa, tiếp tục theo đại lộ Lê Lợi hoặc quốc lộ 1A, rẽ sang đường Trường Thi, đi thẳng đến Bến Ngự là tới chùa. Nếu đi bằng limousine hoặc xe khách, du khách có thể yêu cầu tài xế trả ngay gần cổng chùa Thanh Hà, rất tiện cho việc tham quan.

3. Thời điểm lý tưởng để khám phá

3.1 Thuận lợi để ghé thăm quanh năm

Nhờ nằm ngay trung tâm và sở hữu khí hậu ôn hòa, chùa Thanh Hà là điểm đến có thể ghé thăm quanh năm. Vào mùa xuân, từ tháng Giêng đến tháng Ba âm lịch, tiết trời mát mẻ, cây cối đâm chồi nảy lộc, không gian chùa trở nên tràn đầy sức sống. Đây cũng là mùa lễ hội lớn nhất trong năm, thích hợp để du khách hòa mình vào không khí rộn ràng và tham gia các nghi lễ cầu an đầu năm.

Chùa Thanh Hà có thể được kết hợp trong hành trình ghé thăm Thanh Hóa. (Nguồn: Sưu tầm)

Mùa hè từ tháng Tư đến tháng Tám, thời tiết khô ráo, thuận lợi cho việc di chuyển và kết hợp tham quan chùa với những điểm du lịch nổi tiếng khác của xứ Thanh như biển Sầm Sơn, đền Bà Triệu hay núi Hàm Rồng.

3.2. Các dịp lễ lớn tại chùa Thanh Hà

Suốt bốn mùa trong năm, chùa Thanh Hà đều có các hoạt động Phật sự được tổ chức trang nghiêm, nhưng đặc biệt nhộn nhịp vào các dịp lễ lớn. Rằm tháng Giêng là Tết Nguyên Tiêu, thời điểm cầu an đầu năm, thu hút hàng nghìn Phật tử về dâng hương, cầu phúc và tham gia các nghi lễ truyền thống.

Du khách thường lựa chọn chùa Thanh Hà làm nơi làm lễ cầu bình an. (Nguồn: Sưu tầm)

Lễ Phật Đản diễn ra vào rằm tháng Tư là dịp tưởng nhớ ngày Đức Phật Thích Ca ra đời, mang đến không khí hân hoan, tràn ngập sắc cờ hoa và tiếng chuông ngân vang. Đến đại lễ Vu Lan vào rằm tháng Bảy, chùa Thanh Hà trở thành nơi để con cháu bày tỏ lòng biết ơn và hiếu nghĩa với cha mẹ, tổ tiên. Vào Tết Nguyên Đán, không khí trong chùa thêm phần linh thiêng và trang trọng khi người dân và du khách cùng nhau lễ Phật, cầu bình an, tài lộc và chiêm ngưỡng vẻ đẹp cổ kính của ngôi chùa hơn bảy thế kỷ tuổi.

4. Những trải nghiệm nổi bật tại chùa Thanh Hà

4.1 Kiến trúc Phật điện thời Nguyễn với bố cục đặc sắc

Chùa Thanh Hà mang đậm phong cách kiến trúc chùa Việt thời Nguyễn nhưng lại có bố cục thờ tự và nghệ thuật bài trí đặc sắc hiếm thấy. Bước vào chính điện, lớp tượng đầu tiên là Tam Thế Phật, tiếp đến là pho A Di Đà lớn nhất trên Phật điện. Lớp thứ ba chỉ có tượng Thích Ca Mâu Ni giáo chủ, khác biệt so với nhiều chùa Bắc Bộ thường thờ Tam Thánh.



Không gian thờ tự phía trong chùa Thanh Hà. (Nguồn: Sưu tầm)

Phía sau là tượng Quan Âm Thiên Thủ Thiên Nhãn, và cuối cùng là tòa Cửu Long uy nghi, hoàn thiện một không gian vừa trang nghiêm vừa thanh thoát. Đặc biệt, chùa Thanh Hà không có tượng Thập điện Diêm Vương như nhiều ngôi chùa khác, thể hiện nét riêng biệt trong truyền thống thờ Phật của vùng đất xứ Thanh.

4.2 Hệ thống tượng Phật và nghệ thuật điêu khắc tinh tế

Các pho tượng trong chùa là những tác phẩm nghệ thuật mang giá trị văn hóa và tâm linh sâu sắc. Nổi bật nhất là tượng Phật Bà Quan Âm Thiên Thủ Thiên Nhãn với kỹ thuật chạm khắc tinh vi, từng chi tiết thể hiện sự tỉ mỉ và tài hoa của nghệ nhân.

Các pho tượng đá nổi bật tại chùa Thanh Hà. (Nguồn: Sưu tầm)

Tượng Thích Ca sơ sinh tại chùa cũng gây ấn tượng đặc biệt với phong cách “đóng áo” khác thường, gương mặt trẻ trung, ánh mắt từ bi, biểu đạt phong thái thuyết pháp. Từng đường nét chạm khắc, màu sơn, ánh sáng đều góp phần tạo nên vẻ đẹp cổ kính, linh thiêng cho không gian Phật điện.

4.3 Không gian Nhà Tổ, Nhà Mẫu và Nhà Tứ Ân

Giống như nhiều ngôi chùa cổ ở Thanh Hóa, chùa Thanh Hà có đầy đủ các công trình phụ trợ như Nhà Tổ, Nhà thờ Mẫu và Nhà Tứ Ân. Nhà Tổ là nơi tưởng nhớ các vị thiền sư khai sơn, những người đã gắn bó với quá trình hình thành và phát triển chùa. Nhà Mẫu tôn vinh tín ngưỡng thờ Mẫu, nét văn hóa dân gian độc đáo được hòa quyện hài hòa cùng tinh thần Phật giáo. Nhà Tứ Ân thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn với bốn ân lớn: ân cha mẹ, ân thầy tổ, ân quốc gia và ân chúng sinh. Toàn bộ không gian được điểm tô bởi hệ thống câu đối, hoành phi chạm khắc đá và gỗ lim, vừa mang giá trị nghệ thuật vừa gửi gắm triết lý nhân sinh sâu sắc.

4.4 Các lễ hội tại chùa Thanh Hà

Mỗi năm, chùa Thanh Hà trở thành điểm hẹn tâm linh của người dân Thanh Hóa và du khách thập phương trong các dịp lễ lớn. Ngoài lễ Phật Đản, đại lễ Tam Hợp hay lễ vía Quan Âm, lễ Rằm tháng Bảy (Vu Lan báo hiếu) được xem là lễ trọng nhất. Vào dịp này, chùa rực rỡ ánh nến, tiếng chuông ngân vang, hương trầm quyện trong gió tạo nên không gian linh thiêng, thành kính.

Lễ Vu Lan được chùa Thanh Hà tổ chức hàng năm. (Nguồn: Sưu tầm)

Đặc biệt, mỗi dịp Tết Nguyên Đán, hàng nghìn người dân đổ về chùa du xuân, dâng hương cầu an, cầu phúc, cầu tài. Không chỉ là dịp hướng về cội nguồn tâm linh, lễ hội chùa Thanh Hà còn là cơ hội để du khách cảm nhận rõ hơn nét đẹp văn hóa, lòng hiếu đạo và tinh thần hướng thiện của con người xứ Thanh.

5. Kinh nghiệm và lưu ý khi tham quan

Để chuyến tham quan chùa Thanh Hà diễn ra trọn vẹn và giữ được sự trang nghiêm nơi cửa Phật, du khách nên lưu ý một số điểm:

Giữ trang phục chỉnh tề, lịch sự khi vào khu vực chùa; tránh mặc quần áo ngắn, hở vai hoặc váy quá ngắn để thể hiện lòng thành kính và tôn trọng không gian tâm linh.

Giữ thái độ nhẹ nhàng, nói chuyện vừa phải, tránh gây ồn ào hay cười đùa lớn tiếng trong khu vực thờ tự. Không nên tự ý chạm vào tượng Phật, hiện vật hoặc đồ cúng bái trong chùa.

Giữ gìn vệ sinh chung, không vứt rác bừa bãi, không mang đồ ăn vào khu vực thờ cúng. Nếu mang theo chai nước, túi nilon, hãy bỏ đúng nơi quy định sau khi sử dụng.

Tuân thủ hướng dẫn của nhà chùa và người quản lý, đặc biệt trong mùa lễ hội đông người để đảm bảo an toàn và tránh chen lấn.

Giữ tâm thế an yên, tĩnh tại, dành thời gian chiêm bái, lắng nghe tiếng chuông chùa và tận hưởng không gian thanh tịnh.

6. Kết hợp du lịch tại Thanh Hóa

6.1 Núi Nưa - Am Tiên

Cách trung tâm Thanh Hóa không xa, núi Nưa - Am Tiên là địa danh gắn liền với lịch sử chống giặc ngoại xâm của bà Triệu cùng nhiều giai thoại hào hùng. Khu di tích còn là một trong những “địa linh” nổi tiếng, thu hút du khách đến hành hương, chiêm bái và thưởng ngoạn cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ. Không khí trong lành, con đường men núi quanh co cùng tầm nhìn bao quát toàn vùng đồng bằng Thanh Hóa tạo nên cảm giác thư thái và thanh tịnh.

Dự án Huyền tích Am Tiên tại khu vực núi Nưa. (Nguồn: Sưu tầm)

Hiện nay dự án “Huyền tích Am Tiên” đang được triển khai xây dựng tại khu vực này. Khi hoàn thành dự án được hứa hẹn sẽ trở thành trung tâm du lịch tâm linh mới của Thanh Hóa nói riêng và khu vực Bắc Trung Bộ nói chung.

6.2 Biển Hải Tiến

Nếu muốn tìm lại năng lượng sau hành trình tâm linh, du khách có thể di chuyển khoảng 30 km về phía Đông để đến biển Hải Tiến. Dải cát trắng mịn, sóng êm và bầu trời trong xanh khiến nơi đây trở thành điểm dừng chân lý tưởng để nghỉ ngơi, tắm biển hay thưởng thức hải sản tươi ngon. Các khu nghỉ dưỡng ven biển cũng cung cấp nhiều dịch vụ tiện ích, phù hợp cho chuyến du lịch kết hợp giữa tâm linh và nghỉ dưỡng.

6.3 Biển Sầm Sơn

Biển Sầm Sơn, biểu tượng du lịch của xứ Thanh, cũng là lựa chọn tuyệt vời cho hành trình tiếp nối sau khi ghé thăm chùa Thanh Hà. Bãi biển trải dài, sóng nhẹ cùng không khí sôi động mang lại cảm giác tươi mới và phấn khởi cho mọi du khách.

Quảng trường biển là nơi tổ chức các sự kiện tầm cỡ tại Sầm Sơn. (Nguồn: Sưu tầm)

Đặc biệt, quảng trường biển Sầm Sơn là điểm check-in không thể bỏ qua, nổi bật với không gian mở hướng thẳng ra biển. Buổi tối, quảng trường rực rỡ ánh đèn, và thường xuyên diễn ra các chương trình văn hóa - nghệ thuật. Đây chính là nơi lý tưởng để kết thúc chuyến du lịch Thanh Hóa đầy cảm xúc với cả trải nghiệm tâm linh, thiên nhiên và biển cả.

Chùa Thanh Hà không chỉ là điểm đến tâm linh mà còn là hành trình khám phá lịch sử, kiến trúc và văn hóa đậm đà bản sắc xứ Thanh. Hãy dành thời gian ghé thăm ngôi chùa cổ kính này để trải nghiệm không gian thiêng liêng và tìm hiểu những giá trị quý báu của vùng đất Lò Chum.